Gewone zwavelkop (Psilocybe fascicularis)
De gewone zwavelkop is
Nederlands meest voorkomende paddenstoel, die in vrijwel alle uurhokken wordt
aangetroffen. Zwavelkoppen groeien op allerlei soorten hout - meestal dood
hout, maar soms ook aan de voet van levende bomen. Als zwavelkoppen zoals op de
foto links uit de grond lijken te komen dan betekent dit dat er houtsnippers,
een tronk of wortels van een gerooide boom in de ondergrond aanwezig zijn. De
paddenstoel veroorzaakt witrot (10). Stobben die zich op korte onderlinge
afstand bevinden kunnen door hetzelfde mycelium geïnfecteerd zijn en via
verbindingsdraden onderling voedingsstoffen uitwisselen (8). De groei van het
mycelium van de zwavelkop wordt beïnvloed door de aanwezigheid van
springstaarten – microscopisch kleine geleedpotige diertjes die zich met
schimmels voeden. In gebieden met veel springstaarten wordt de groei gestaakt,
terwijl het mycelium in gebieden met weinig springstaarten juist explosief
begint te groeien (7,11).
Naam
De naam "zwavelkop"
heeft betrekking op de kleur en vorm van jonge exemplaren, die lijken op de
voorloper van de moderne lucifer. Hypholoma
fasciculare en Psilocybe fascicularis
zijn synoniemen. Hypholoma betekent "zwam
met draden", Psilocybe
"naakte hoed". De soortnaam fasciculare
betekent "in bundels verenigd" of "bundels vormend".
Zwavelkoppen hebben de neiging om in bundels bij elkaar te groeien.
Eetbaarheid/Nut
Zwavelkoppen smaken bitter
en zijn giftig (9). Wie ze desondanks opeet, krijgt binnen enkele uren maag- en
darmklachten die dagenlang kunnen aanhouden. In ernstige gevallen kan zelfs
leverschade optreden. De structuur van de belangrijkste gifstoffen is bekend
(1). Ook van de gele kleurstoffen en van geel fluorescerende verbindingen in de
vruchtlichamen is de chemische structuur opgehelderd (6). Omdat infectie van beuken-
of grenenhout door zwavelkoppen het aantal bacteriën in een stobbe sterk doet
dalen meende men dat het mycelium van de zwavelkop antibiotica aanmaakt. Maar onlangs
is gebleken dat het mycelium de zuurgraad van het hout verlaagt (tot pH 3.5) en
dat de meeste bacteriën onder zulke zure omstandigheden niet meer kunnen
groeien (2). Canadese houtvesters hebben interesse voor de paddenstoel omdat
inoculatie van gerooide bomen met het mycelium van zwavelkoppen voorkomt dat
zulke stompen worden geïnfecteerd door honingzwammen, die ook levende bomen kunnen
aantasten (3-5). Tijdens de afbraak van hout door zwavelkoppen worden er
allerlei gevaarlijke gifstoffen gevormd (o.a. dioxines), die de paddenstoel vervolgens
echter weer onschadelijk maakt (12).
Waar gevonden
Zwavelkoppen staan dikwijls
in de bermen van de Hanckemalaan, de Stationsweg en de Burgemeester de
Vrieslaan, in houtsingels rond de sportvelden, in het Smitpark en in tuinen van
mensen die hout versnipperen. Ook hebben we zwavelkoppen aangetroffen in de
oostberm van het Hoendiep O-zijde, tussen Zuidhorn en Enumatil.
Literatuur
1. Akasaka H, Shiono Y,
Murayama T, Ikeda M (2005) Fascicularones H–K, Four new sesquiterpenoids from
the cultured mycelia of the fungus Hypholoma
fasciculare. Helv Chim Acta 88:2944-2950.
2. Boer W de, Folman LB, Klein Gunnewiek PJA, Svensson T,
Bastviken D, Öberg G, Del Rio JC, Boddy L (2010) Mechanism of antibacterial
activity of the white-rot fungus Hypholoma
fasciculare colonizing wood. Can J Microbiol 56:380-388.
3. Chapman B, Begin E, Curran M
(2001) Using Hypholoma fasciculare inoculation as a means to control Armillaria root disease on calcareous
soils: Trial establishment and monitoring.
Forest Renewal British
4. Chapman B, Xiao G (2000) Inoculation of stumps with Hypholoma fasciculare as a possible
means to control Armillaria root disease. Can J Bot 78:129-134.
5. Chapman B , Xiao G, Myers S (2004) Early results from field trials
using Hypholoma fasciculare to reduce
Armillaria ostoyae root disease. Can
J Bot 82:962-969.
6. Fiasson JL, Gluchoff-Fiasson K, Steglich W (1977) Über
die Farb- und Fluoreszenzstoffe des Grünblättrigen Schwefelkopfes (Hypholoma fascicuare, Agaricales). Chem
Ber 110:1047-1057.
7. Kamplicher C, Rolschewski J, Donnelly AP, Boddy L
(2004) Collembolan grazing affects the growth strategy of the cord-forming
fungus Hypholoma fasciculare. Soil
Biol Biochem 36:591-599.
8. Lindall B, Finlay R, Olsson S (2001) Simultaneous,
bidirectional translocation of 32P and 33P between wood
blocks connected by mycelial cords of Hypholoma
fasciculare. New Phytol 150:189-194.
9. Mortara M, Martinetti L (1955) Vergiftung durch Hypholoma fasciculare Fries (Schwefelkopf, Bitterschwamm). Arch
Toxicol 15:390-391.
10. Rockefeller A a.o. Hypholoma fasciculare. Webdocument op
en.wikipedia.org.
11. Tordoff GM, Boddy L, Jones TH (2006) Grazing by Folsomia candida (Collembola) differentially affects mycelial
morphology of the cord-forming basidiomycetes Hypholoma fasciculare, Phanerochaete velutina and Resicinium bicolor. Mycol Res
110:335-345.
12. Verhagen FJM, Van Assema FBJ, Boekema BKHL, Swarts HJ, Wijnberg
JBPA, Field JA (1998) Dynamics of organohalogen production by the ecologically
important fungus Hypholoma fasciculare.
FEMS Microbiol Lett 158:167-178.