Elzenkrulzoom (Paxillus filamentosus)
Elzenkrulzomen Den HamElzenkrulzomen ZuidhornHeksenkring rond elsElzenkrulzoom onderzijde
De elzenkrulzoom is een mycorrhiza-partner van elzen: Alnus glutinosa, Alnus incana (1,7,10,12), en buitenlandse elzensoorten die in parken aangeplant zijn (6, zie onder).  De hoed is 5 tot 10 cm breed, grijsbruin tot roodbruin en bij volgroeide exemplaren in het centrum ingedeukt. Aanvankelijk heeft hij een donzig oppervlak en een naar binnen gekrulde rand; later raakt de hoedhuid dicht geschubd, vormen zich onregelmatige barsten, en wordt de rand aanzienlijk vlakker. De plaatjes staan dicht bij elkaar en lopen langs de steel af. Ze zijn bij jonge exemplaren goudgeel, maar kleuren bij veroudering roestbruin. Ook bij aanraking of beschadiging treedt deze verkleuring op (zie foto rechtsboven). De cilindrische steel is vaak enigszins excentrisch geplaatst en heeft een fijn donzig oppervlak. Hij is roodbruin en bij jonge exemplaren bovenaan goudgeel. De paddenstoel heeft een voorkeur voor kalkrijke grond (3) en voor vochtige tot natte standplaatsen (9). Op voedselarme veenbodems lijkt hij te ontbreken, maar hij is soms talrijk op vette klei en voedselrijk zand. 

Naam
De genusnaam Paxillus is afgeleid van een Latijns woord voor "pen" of "pin". De soortnaam filamentosus betekent "vezelig" of "draderig" (7). Dit heeft vermoedelijk betrekking op de aanblik van het hoedoppervlak. Paxillus rubicundulus wordt door de meeste mycologen beschouwd als een synoniem van Paxillus filamentosus (1,7,9), anderen menen dat dit twee afzonderlijke soorten zijn (11). Paxillus leptopus is een ander synoniem van Paxillus filamentosus (2). De elzenkrulzoom is niet alleen op grond van uiterlijke kenmerken maar ook op grond van moleculair biologisch onderzoek nauw verwant met de gewone krulzoom (4). Hij onderscheidt zich door zijn nauwe band met elzen, de neiging van het hoedoppervlak om spoedig te gaan barsten en de gele kleur van het vlees van volgroeide exemplaren - bij de gewone krulzoom is dit witachtig of  lichtgeel (9). De sporen van de elzenkrulzoom zijn kleiner dan die van de gewone soort (1,5,8), en de elzenkrulzoom vertoont vaker bijzondere hyfen, met dwarsribben aan de binnenzijde van de celwand (2).
 
Eetbaarheid/nut
Elzenkrulzomen zijn niet eetbaar en gezien de nauwe verwantschap met de gewone krulzoom (Paxillus involutus) bij herhaald gebruik waarschijnlijk dodelijk giftig. Volgens een Duitse website kan de paddenstoel niet alleen dezelfde levensgevaarlijke autoimmuun-reactie veroorzaken als de gewone krulzoom, maar bevat hij ook muscarine in hoge concentraties, dat als een zenuwgif werkt (3).

Waar gevonden
Elzenkrulzomen groeien in een brede kring rond  een bijzondere els die door de gemeente aan het westelijke eind van de Thorbeckestraat is geplant (zie derde foto van links). Het is een monumentaal exemplaar van Alnus x spaethii, een kruising van de Japanse en de Kaukasische els. We vonden de paddenstoelen ook bij zwarte elzen (Alnus glutinosa) in de noordberm van de oprijlaan van de Piloersemaborg in Den Ham (Gr.) en in het waterpark in Briltil (Gr.). Steeds op vochtige groeiplaatsen.

Literatuur

1. Bresinsky A (1996) Über Leccinum subcinnamomeum, Rhizopogon pumilionus und Paxillus filamentosus (Boletales). Z Mykol 62:61-68.
2. Clémençon H (1983) Costiferous hyphae and related cell structures in Paxillus (Boletales). Sydowia 36:29-32.
3. Erlenkrempling. Document op 123pilze.de.
4. Le Quéré A, Schützendübel A, Rajashek B, Canbäck B, Hedh J, Erland S, Johansson T, Tunlid A (2004) Divergence in gene expression related to variation in host specificity of an ectomycorrhizal fungus. Mol Ecol 13:3809-3819.
5. Merino Alcántara D (2009) Paxillus rubicundulus P.D.Orton. Document op micobotanicajaen.com
6. Paxillus filamentosus. Document op fichasmicologicas.com
7. Paxillus filamentosus. Document op granadanatural.com.
8. Paxillus filamentosus - Erlen-Krempling (Pilze der Woche 31). Document op pilze-basel.ch.
9. Paxillus filamentosus (Scop.) Fr. Document op natura.cr-surfing.net.
10. Paxillus rubicundulus P. D. Orton. Document op fungipedia.org.
11. Tanchaud P (2012) Paxillus rubicundulus Orton. Document op mycocharentes.fr.
12. Tedersoo L, Suvi T, Jairus T, Ostonen I, Põlme S (2009). Revisiting ectomycorrhizal fungi of the genus Alnus: differential host specificity, diversity and determinants of the fungal community. New Phytol 182:727-735.

Terug naar de soortenlijst