Elzenweerschijnzwam

De elzenweerschijnzwam is een paddenstoelsoort die opvallend grote en lang levende vruchtlichamen vormt op dode delen van rechtopstaande elzenstammen (1). De vruchtlichamen zien er aanvankelijk uit als gele, fluweelachtige kussentjes, en ontwikkelen zich later tot reeksen van dakpanvormige uitsteeksels met poriën aan de onderkant (1). Ze zijn 2-8 cm breed, 2-6 cm hoog en 1-2 cm dik (3). Volgroeide vruchtlichamen zijn niet langer fluwelig, maar roestbruin van kleur met een geelwitte, golvende rand en straalsgewijs verlopende rimpels (3,11). De lichtgrijze of lichtgele poriënlaag loopt naar beneden af en de poriën zijn rond tot hoekig en tamelijk groot (3). Wanneer de onderkant van de hoed in het licht wordt gedraaid, blijkt deze een zilverachtige glans te vertonen, vandaar de naam "weerschijnzwam" (11). Ondanks zijn naam is de paddenstoel niet strikt gebonden aan de els of aan vochtig broekbos, want hij wordt ook op ander loofhout aangetroffen (berk, beuk, iep) en is zelfs eens gevonden op de dode stam van een gaspeldoorn (1). Het mycelium van de elzenweerschijnzwam veroorzaakt witrot in het kern- en spinthout van zijn gastheerboom (3,12). De elzenweerschijnzwam wordt beschouwd als een echte saprofyt, die geen levende bomen maar alleen dood hout aantast en die dikwijls pas verschijnt als het hout al tamelijk ver is vergaan (4). De paddenstoel komt behalve in Europa ook voor in Noord en Midden Amerika (6,7,11).

De genusnaam Inonotus betekent "vezelig oor", en Mensularia is afgeleid van het Latijnse mensula, dat "tafeltje" betekent. De soortnaam radiatus (of radiata) betekent "stralend" of "straalsgewijs". Deze heeft vermoedelijk betrekking op de rimpels op het hoedoppervlak van volgroeide vruchtlichamen (13). Boletus radiatus, Inonotus radiatus, Xanthoporia radiata, Polyporus radiatus, Fomes variegatus en Polystictus radiatus zijn synoniemen van Mensularia radiata (12). Over het onderscheid tussen de elzenweerschijnzwam, de korstweerschijnzwam en de beukenweerschijnzwam zijn twee Duitstalige artikelen verschenen (8,9).

Vruchtlichamen van de elzenweerschijnzwam zijn hard, taai en bitter en daarom voor mensen volstrekt oneetbaar (12). De vruchtlichamen vormen wel een voedselbron en/of een verblijfplaats voor vele soorten insecten. In een Zweeds onderzoek werden op de paddenstoel vijfenzeventig soorten aangetroffen, waaronder vele kever-, nachtvlinder- en langpootmuglarven (5,10).

We hebben elzenweerschijnzwammen aangetroffen op dode elzenstammen in vochtig broekbos: langs het Abel Tasmanpad in Grootegast (Gr.), in de Lettelberter Petten bij Lettelbert (Gr.), en in de Baggerputten bij Slochteren (Gr.). In het nationaal park de Drentse Aa (Schipborgsche Diep bij Schipborg, Dr.) vonden we de paddenstoel eens in een minder vochtig bos, op de dode, rechtopstaande stam van een berk.

1. Ainsworth M (2010) Some British Alder-Associated Wood-Inhabiting Fungi. Field Mycology 11:10-15.
2. Corfixen P (1991) Ordenen Hymenochaetales i Danmark I. Slægten Spejlporesvamp (Inonotus). Svampe 23:11-24.
3. Elzenweerschijnzwam. Document op nl.wikipedia.org.
4. Germain H, Laflamme G, Bernier L, Boulet B, Hamelin RC (2002) DNA polymorphism and molecular diagnosis in Inonotus spp. Can J Plant Pathol 24:194-199.
5. González Alonso C (2010) Insect communities inhabiting Inonotus radiatus growing on Alnus glutinosa trees at northern and southern shores of boreal lakes. Examensarbet, SLU, Institutionen för ekologi, Uppsala.
6. Grand LF, Vernia CS (2005) Biogeography and hosts of poroid wood decay fungi in North Carolina: species of Coltricia, Coltriciella and Inonotus. Mycotaxon 91:35-38.
7. Kuo M (2021) Inonotus radiatus. Document op mushroomexpert.com.
8. Jahn H (1965) Inonotus polymorphus (Rostk .) Bond. et Sing. in Westfalen gefunden. Westfälische Pilzbriefe 5:131-134.
9. Jahn H (1977) Inonotus nodulosus (Fr.) Karst. und I.radiatus (Sow. ex Fr.) Karst., ein Vergleich. Westfälische Pilzbriefe 10-11:43-55.
10. Jonsell M, González Alonso C, Forshage M, Van Achterberg C, Komonen A (2016) Structure of insect community in the fungus Inonotus radiatus in riparian boreal forests. J Nat Hist 50:1613-1631.
11. Neuman JJ (1914) The Polyporaceae of Wisconsin. Madison, WI: Wisconsin Geological and Natural History Survey.
12. O'Reilly P (2023) Inonotus radiatus (Sowerby) P. Karst. - Alder Bracket. Document op first-nature.com.