Franjevlekplaat

Franjevlekplaten zijn paddenstoelen uit weilanden die leven van het afbreken van mest. Ze verschijnen meestal niet op verse mest, maar op mest die al vrij ver is vergaan en door gras is overgroeid (8). De vruchtlichamen kunnen alleen staan, maar ook in groepjes of bundels bij elkaar groeien (6,7). De doorsnee van de hoed is klein, 1.5 tot 3 (max. 5) cm, maar de dunne (1 tot 4 mm brede) steel kan erg lang zijn (tot 14 cm). De hoed van de paddenstoel is bruin tot grijsbruin van kleur en verbleekt bij het uitdrogen of ouder worden niet of nauwelijks. Hij is kegel- tot klokvormig en kan een kleine papil aan de top hebben. Aan de ingebogen hoedrand zijn lichter gekleurde, gekartelde en gerafelde velumresten aanwezig. De steel is hol, bruin tot roodbruin van kleur en wit berijpt, met een donkerbruine basis waar wit vilt aanwezig kan zijn. De plaatjes aan de onderzijde zijn aanvankelijk grijs, maar worden snel zwart. Ze hebben een witte snede en een buikige vorm (1,2). Overigens loopt de aanblik van de paddenstoeltjes sterk uiteen (10). De franjevlekplaat heeft een bijzonder groot verspreidingsgebied. Hij komt voor in Europa, Noord-, Midden- en Zuid-Amerika (7,8), India (5), Korea (4) , Japan (3), Uganda en Zuid Afrika (7). Zelfs op de Falkland eilanden ontbreekt hij niet (11).

De genusnaam Panaeolus betekent "zeer bont", de soortnaam papilionaceus "vlindervormig". De naam van het genus en de Nederlandse naam "vlekplaat" hebben betrekking op de plaatjes van de paddenstoel, die bij oude exemplaren een vlekkerige aanblik bieden. Agaricus campanulatus, Agaricus papilionaceus, Coprinus papilionaceus, Panaeolus campanulatus, Panaeolus retirugis, Agaricus retirugis, Agaricus sphinctrinus, Panaeolus sphinctrinus en Psilocybe campanulata zijn synoniemen van Panaeolus papilionaceus (2,6-8).

Franjevlekplaten zijn niet eetbaar en smaken vies. Volgens velen kunnen ze ook psilocine en/of psilocybine bevatten en daarom hallucinatie- of vergiftigingsverschijnselen veroorzaken. Met chlorpromazine kunnen zulke verschijnselen worden bestreden (3,4,9). Door anderen wordt echter ontkend dat de paddenstoel hallucinogeen is (2). Het gehalte aan giftige en hallucinogene stoffen is op andere continenten misschien hoger dan in Europa (2). Aangezien vlekplaten gemakkelijk met andere soorten verwisseld kunnen worden en sommige van die soorten beslist giftig zijn (6), moet men paddenstoelen uit dit genus nooit voor de maaltijd gebruiken.

Wij hebben franjevlekplaten gevonden in open grasland in de zuidwestpunt van het Smitpark. Dit gebied wordt begraasd door Schotse hooglanders en ligt altijd vol met koeienvlaaien. Ook in het Coendersbos bij Nuis (Gr.) en in het natuurpark Tussen de Venen in Muntendam (Gr.) hebben we de paddenstoel wel eens gezien.

1. Behangener Düngerling. Document op 123pilze.de.
2. Behangener Düngerling. Document op de.wikipedia.org.
3. Gonmori K, Yokoyama K (2009) Acute encephalopathy caused by cyanogenic fungi in 2004, and magic mushroom regulation in Japan. Chudoku Kenkyu [The Japanese Journal of Toxicology] 22:61-69.
4. Jo WS, Hossain MA, Park SC (2014) Toxicological profiles of poisonous, edible, and medicinal mushrooms. Mycobiology 42:215-220.
5. Kaur A, Atri NS, Kaur M (2014) Diversity of coprophilous species of Panaeolus (Psathyrellaceae, Agaricales) from Punjab, India. Biodiversitas 15:115-130.
6. Panaeolus papilionaceus. Document op fichasmicologicas.com.
7. Panaeolus papilionaceus. Document op en.wikipedia.org.
8. Panaeolus papilionaceus (Bull.) Quél. - Petticoat Mottlegill. Document op first-nature.com.
9. Sanford JH (1972) Japan's "Laughing Mushrooms". Economic Botany 26:174-181.
10. Tanchaud P (2012) Panaeolus papilionaceus (Bull.: Fr.) Quélet. Document op mycocharentes.fr.
11. Watling R, Richardson MJ (2010) Coprophilous fungi of the Falkland Islands. Edinburgh J Bot 67:399-423.