Gekraagde aardster (Geastrum triplex)
ZijaanzichtPeristoomHabitat
De gekraagde aardster is een opmerkelijke paddenstoel die in de strooisellaag van loofbossen en beschaduwde tuinen kan opduiken (1,4,7). Een uitgebreide beschrijving van de verschillende standplaatsen is te vinden in een Fries artikel (8). Het is in Nederland de meest algemene en bovendien een van de grootste aardsterren. De punten van de ster kunnen een cirkel van 9 cm diameter beslaan, maar blijven meestal kleiner. Volgens een Engelse website komt de soort behalve in loofbos ook voor  in naaldbos, bij dennen en sparren (6). In parken van de Schotse stad Glasgow (13) en in bossen rond de Poolse stad Opole (14) wordt de paddenstoel de laatste jaren steeds vaker waargenomen

Jonge exemplaren van de paddenstoel zijn bolvormig en zien eruit als een bovist met een puntig bekje, die is ingegraven in de grond.  Bij het ouder worden barst de buitenste weefsellaag (het exoperidium) uit elkaar en vormt vier tot acht punten, die zich naar buiten en naar beneden uitspreiden, terwijl het bolvormige binnendeel - de sporenzak - wordt opgetild. In de sporenzak bevindt zich de gleba, een mengsel van sporen en myceliumdraden dat in jonge toestand wit en stevig is, maar na het rijpen van de sporen bruin en poederig wordt. Bij het openbarsten splijten de twee lagen van het exoperidium meestal ook uiteen, waardoor er een "ring" of een "kraag" rond de sporenzak wordt gevormd (zie foto linksboven).  De sporenzak lijkt dan in een "kommetje" of "schoteltje" te staan. Bovenop de sporenzak zit het puntige bekje (het peristoom). Dat krijgt een kleine opening waardoor de rijpe sporen worden afgegeven (5). De rand van die opening is gewimperd (1).

Gekraagde aardsterren houden van voedselrijke standplaatsen (1). Dikwijls zijn er brandnetels of vlierstruiken in de buurt (9). De vruchtlichamen verschijnen meestal in de late zomer of de herfst, maar kunnen tot het volgend voorjaar zichtbaar blijven (4,6). Het mycelium leeft van de afbraak van dood organisch materiaal (1,11,13). De paddenstoel komt voor op alle continenten, met uitzondering van Antarctica (5,12).  Mogelijk gaat het bij paddenstoelen die Geastrum triplex zijn genoemd, echter om een aantal verschillende soorten (10)

Naam

Geastrum indicum is een synoniem van Geastrum triplex (5,11). De Latijnse genusnaam Geaster (of Geastrum) betekent "aardster", de soortnaam triplex "drievoudig". Deze heeft betrekking op het feit dat de gleba aanvankelijk door drie verschillende weefsellagen wordt omgeven (5). Het onderscheid tussen verschillende soorten aardsterren wordt beschreven op een internet pagina vam het Belgische Natuurpunt (1) en, veel uitgebreider, in een supplement van het Nederlandse tijdschrift Coolia (9).  Volgens de Belgen is de gekraagde aardster "te herkennen aan de vlezige slippen (vaak met cirkelvormige barsten) en de opstaande kraag rond een perkamentachtig bolletje met een gewimperde opening" (1). Een ander kenmerk is de aanwezigheid van een lichtgekleurde ring (hof, areolus) rond de sporenopening (4). Ook deze is op de foto linksboven te zien.

Eetbaarheid/nut

Aardsterren zijn voor mensen volstrekt oneetbaar (5). De paddenstoel bevat plantenstoffen die bacteriegroei kunnen afremmen (3). Net zoals de sporen van andere stuifzwammen kunnen de sporen van de gekraagde aardster longklachten veroorzaken bij snuffelende honden (15).

Waar gevonden

We hebben eens tweeëntwintig aardsterren gevonden bij een T-splitsing van verharde fietspaden, dichtbij de spoorbaan Groningen-Leeuwarden, ten  noorden van het doodlopende einde van de Troelstraweg. Volgens een Nederlandstalig artikel is de paddenstoel kalkminnend en komt op de Waddeneilanden daarom dikwijls voor langs  schelpenpaden (2). Mogelijk zijn de stenen die de gemeente voor de bestrating van fietspaden in Zuidhorn heeft gebruikt, dus kalkrijk. Wij ontdekten de paddenstoel in februari, nadat we er door bewoners van de Troelstraweg op attent waren gemaakt. Bovenstaande foto's laten dus oude exemplaren zien, die al behoorlijk ver zijn vergaan. Op de standplaats in Zuidhorn waren er inderdaad brandnetels en vlier, maar ook veel meidoorns aanwezig.

Literatuur

1. Aardsterren. Webdocument op natuurpunt.be.
2. Brouwer E, Braat M, van Hoek B, Noteboom R, Oplaat C, de Peijper R, Smits M, Klok P (2009). Wad'n gezwam! De invloed van schelpenpaden op de paddenstoelendiversiteit van Terschelling. Coolia 52: 7–17.
3.  Chittaragi A, Naika R, Ashwini HS, Nagaraj K (2013) Antibacterial potential of Geastrum triplex Jungh. against plant and human pathogens. Int J Pharm Tech Res 5:1456-1464.
4. Géastre à trois couches. Etoile de terre. Webdocument op www.aujardin.info.
5. Geastrum triplex. Webdocument op en.wikipedia.org.
6. Geastrum triplex Jungh. - Collared Earthstar. Webdocument op www.first-nature.com.
7. Gekraagde aardster (Geastrum triplex). Webdocument op eifelnatur.de.
8. Haga G, Zeinstra P (2004) De gekraagde aardster. Twirre 15:75-77.
9. Jalink LM (1995) De aardsterren van Nederland en België. Coolia 38 Supplement.
10. Kasuya T, Hosaka K, Uno K, Kakishima M (2012) Phylogenetic placement of Geastrum melanocephalum and polyphyly of Geastrum triplex. Mycoscience 53:411-426.
11. Kuo M (2008) Geastrum triplex. Webdocument op www.mushroomexpert.com.
12. Lageweg L (z.j.) Gekraagde aardster. Webdocument op ivn.nl.
13. McInerny CJ (2019) The collared earthstar (Geastrum triplex) in the Glasgow area, Scotland. The Glasgow Naturalist 27:1-2.
14. Spalek K, Nowak A (1998) Geastrum triplex Jungh. (Lycoperdales) in Opole, Silesia. Natura Silesia Superioris 2:23-25.
15. Whitney J, Beijerink N, Martin P, Talbot J, Barrs V (2013) Hypersensitivity pneumonitis in a dog associated with Geastrum triplex spores. Medical Mycology Case Reports 2:122-124.

Terug naar de soortenlijst