Geweizwam (Xylaria hypoxylon)

Geweizwammetjes in SmitparkGeweizwammetjes in Smitpark (2)Geweizwammetjes in Smitpark (3)

Vruchtlichamen van de geweizwam zien er uit als rechtopstaande, langgerekte zwarte takjes met een witte top. Het witte of grijsachtige poeder dat die top bedekt, bestaat uit ongeslachtelijke sporen (conidiën). Rijpe vruchtlichamen zijn helemaal zwart en voorzien van kuiltjes die er uitzien als puistjes of "meeëters". In deze kuiltjes (peritheciën) worden de geslachtelijke sporen gevormd. De geweizwam is een Ascomyceet. Geweizwammen groeien in groepjes bijeen op dood hout van loofbomen (2). De schimmel kan echter ook wortelrot veroorzaken bij meidoorn - en kruisbessenstruiken (1). De paddenstoel koloniseert vooral vochtig hout; hij kan dit doen via de lucht, met zijn sporen, of vanuit de bodem, met zijn mycelium (3-5). Gekoloniseerd hout wordt aan de buitenkant zwart van kleur.  Het mycelium en de vruchtlichamen van geweizwammetjes stralen een zwak licht uit dat alleen in volslagen duisternis zichtbaar is. In reincultuur geeft het mycelium geen licht, dus mogelijk berust het natuurverschijnsel op symbiose van de schimmel met bepaalde bacteriën (11). Dezelfde bioluminescentie is ook bij een verwant van de geweizwam, de houtknotszwam (Xylaria polymorpha) waargenomen (6).

Naam
De genusnaam Xylaria betekent "groeiend op hout" (xylon is het Griekse woord voor "hout"). De soortnaam hypoxylon is afgeleid van het voorzetsel hypo dat "onder" betekent, en xylon. De geweizwam is dus een paddenstoel die "onder hout op hout" groeit, dat wil zeggen: een opruimer van dood hout op donkere, sterk beschaduwde plaatsen. De Nederlandse naam "geweizwam" heeft betrekking op de vorm van de vruchtlichamen, die lijken op het gewei van een hert. Moleculair biologisch onderzoek heeft uitgewezen dat de geweizwam zowel in Europa als in Noord Amerika voorkomt, maar geweizwammen uit andere continenten kunnen tot andere soorten behoren (12).

Eetbaarheid/nut
Geweizwammetjes zijn vanwege hun taaiheid voor mensen oneetbaar. De vruchtlichamen bevatten wel interessante plantenstoffen, zoals verbindingen die de groei van tumorcellen kunnen afremmen (7,8,10,13) en waarmee schadelijke nematoden kunnen worden bestreden (14). Chinese onderzoekers hebben geprobeerd om een lectine uit de geweizwam te gebruiken als toevoeging bij mond- en klauwzeer vaccinaties. De respons van het immuunsysteem van gevaccineerde dieren kon daarmee worden verbeterd (9). 

Waar gevonden
Geweizwammetjes zijn bijna altijd wel te vinden in het Smitpark en in houtsingels die de sportvelden omgeven.

Literatuur
1. Candlesnuff Fungus. Document op first-nature.com.
2. Carruthers SM, Rayner ADM (1979) Fungal communities in decaying hardwood branches. Trans Br mycol Soc 72:283-289.
3. Coates D, Rayner ADM (1985) Fungal population and community development in cut beech logs I. Establishment via the aerial cut surface. New Phytol 101:153-171.
4. Coates D, Rayner ADM (1985) Fungal population and community development in cut beech logs II. Establishment via the buried cut surface. New Phytol 101:173-181.
5. Coates D, Rayner ADM (1985) Fungal population and community development in cut beech logs III. Spatial dynamics, interactions and strategies. New Phytol 101:183-198. 
6. Crié L (1881) Sur quelques cas nouveaux de phosphorescence dans les végétaux. C r hebd Séanc Acad Sci 93:853-854.
7. Espada A, Rivera Sagredo A, de la Fuente JM, Hueso Rodriguez JA, Elson SW (1997) New cytochalasins from the fungus Xylaria hypoxylon. Tetrahedron 53: 6485–6492.
8. Gu W, Ding H (2008) Two new tetralone derivatives from the culture of Xylaria hypoxylon AT-028. Chin Chem Lett 19:1323-1326.
9. Kang J, Zuo Y, Guo Q, Wang H, Liu Q, Liu Q, Xia G, Kang Y (2015) Xylaria hypoxylon lectin as adjuvant elicited Tfh cell responses. Scand J Immunol 82:436-442.
10. Liu Q, Wang H, Ng TB (2006) First report of a xylose-specific lectin with potent hemagglutinating, antiproliferative and anti-mitogenic activities from a wild ascomycete mushroom. Biochim Biophys Acta 1760: 1914–1919.
11. Murrill WA (1915) Luminescence in the Fungi. Mycologia 7:131-133.
12. Persoh D, Melcher M, Graf K, Fournier J, Stadler M, Rambold G (2009) Molecular and morphological evidence for the delimitation of Xylaria hypoxylon. Mycologia 101:256-268.
13. Schüffler A, Sterner O, Anke H (2007) Cytotoxic alpha-pyrones from Xylaria hypoxylon. Z Naturforsch 62c:169-172.
14. Zhao S, Guo YX, Liu QH, Wang HX, Ng TB (2009) Lectins but not antifungal proteins exhibit anti-nematode activity. Environ Toxicol Pharmacol 28:265-268.

Terug naar de soortenlijst