Gewone heksenboleet (Boletus erythropus)
Zijaanzicht 1Detail steelDetail poriënBovenzijde hoed
De gewone heksenboleet is een fraaie gaatjeszwam die als mycorrhiza-partner leeft bij verschillende loofbomen (vooral eik, beuk en linde) en ook bij naaldbomen (vooral fijnspar, grove den en spar) (1,2,4-6,9). De hoed kan een doorsnee van 5 tot 15 cm krijgen. Hij is gewelfd, aan de bovenzijde bruin of donkerbruin van kleur, soms met wat roodachtige tinten, en in jonge toestand met een fluwelig, maar later een kaal oppervlak (1,4). De poriën onder de hoed zijn klein, bij jonge vruchtlichamen oranje maar spoedig vuurrood en verkleuren blauw bij druk of beschadiging. Ze steken als "korreltjes" uit de hoedonderzijde. Het weefsel van de buisjes is geelachtig en kan gemakkelijk van de rest van de hoed worden gescheiden. De steel van de paddenstoel is dik en ziet er vooral bij jonge exemplaren "buikig" uit. Bij veroudering van het vruchtlichaam wordt hij slanker. De achtergrondkleur van de steel is geel, maar er liggen verspreide rode schubjes op. In tegenstelling tot andere boletensoorten is er bij de heksenboleet geen gaasvormig netwerk op de steel aanwezig (1). Heksenboleten kunnen al in het voorjaar (in juni), maar soms ook pas in de zomer of in de herfst (tot eind oktober of begin november) verschijnen (4). De paddenstoel komt voor in Europa, Voor-Azië, Noord Afrika en Noord Amerika (4).

Naam
Boletus is een naam die al in de oudheid aan bepaalde paddenstoelen werd gegeven, de naam is vermoedelijk afgeleid van het Griekse woord bolos dat "aardkluit" betekent. De soortnaam erythropus betekent "rode voet" of "rode basis". Volgens recente genetische inzichten moet de soort niet langer Boletus erythropus, maar Neoboletuls luridiformis heten (2,7,10). Boletus luridiformis en Boletus discolor zijn andere synoniemen van Boletus erythropus (8). Luridiformis betekent "op luridus lijkend" (Boletus luridus is de netstelige heksenboleet).

Eetbaarheid/nut
De gewone heksenboleet is in gekookte of gebakken toestand uitstekend eetbaar en wordt minder vaak door maden aangetast dan eekhoorntjesbrood (1,2). Maar de paddenstoel kan worden verwisseld met giftige soorten zoals de satansboleet. Volgens ons is hij veel te fraai en te zeldzaam om hem op te eten. In Beieren denkt men daar anders over, want men beschouwt hem er als een onmisbaar ingrediënt voor paddenstoelensoep (3). De blauwe verkleuring van de vruchtlichamen bij druk of beschadiging berust op de aanwezigheid van een chemische verbinding die met zuurstof uit de lucht een reactie aangaat (3,4,11). Er bestaan - in ieder geval in Midden Europa - echter variëteiten van de heksenboleet die deze verkleuring niet of nauwelijks vertonen (3).

Waar gevonden
Wij hebben heksenboleten in Zuidhorn op verschillende plaatsen aangetroffen: in de bermen van de Stationsweg, in het driehoekige perkje bij de hoek van de Stationsweg en de Gast, en in de westberm van de Gast bij het katholieke kerkje St.Jozef. Onder monumentale zomereiken, moseiken en lindebomen. Van bovenaf gezien is de paddenstoel weinig opvallend, hij kan eruit zien als een halfvergane tennisbal (zie foto rechtsboven). Maar wanneer hij is omgestoten of omgereden, worden de vuurrode poriënlaag en de rode steel zichtbaar (zie de beide middenste foto's).

Literatuur

1. Boletus erythropus Pers. Document op fungipedia.org.
2. Breese K (2015) Flockenstieliger Hexenröhrling [Pilze des Monats, Juni 2015]. Document op pilze-und-kraeuter-straubing.de.
3. Flockenstieliger Hexenröhrling Neoboletus luridiformis. Document op 123pilze.de.
4. Flockenstieliger Hexenröhrling. Document op de.wikipedia.org.
5. Gewone heksenboleet Boletus erythropus Pers.: Fr. Document op mycologia.be.
6. Karadelev M, Rusevska K, Spasikova S (2006) Ecology and distribution of the genus Boletus L. (Boletaceae) in the republic of Macedonia. Mycologia Montenegrina 9: 7–23.
7. Neoboletus luridiformis. Document op en.wikipedia.org.
8. Neoboletus luridiformis (Rostk.) Gelardi, Simonini & Vizzini - Scarletina Bolete. Document op first-nature.com.
9. Noordeloos ME (2010) Hoe raak ik thuis in de boleten - 8. De roodporieboleten (Sectie Luridi). Coolia 53:53-71.
10. Nuhn ME, Binder M, Taylor AF, Halling RE, Hibbett DS (2013) Phylogenetic overview of the Boletineae. Fungal Biology 117: 479–511.
11. Wolf FA (1973) Synthesis of various products, especially pigments, by fungi. Journal of the Mitchell Society [Fall 1973]:184-205.

Terug naar de soortenlijst