Granietschildmos (Xanthoparmelia conspersa)
D11D2
Granietschildmos groeit op zuur (d.w.z. kalkarm), kiezelhoudend gesteente (vooral graniet en gneis), en heeft een voorkeur voor zonnige groeiplaatsen (13). In een enkel geval is het ook op plantaardig afval aangetroffen (12). Dit korstmos komt voor in de gematigde zone van Azië, Europa, Afrika, Noord en Zuid Amerika (13), maar ontbreekt in Australazië en Zuid Afrika (6). Het thallus van granietschildmos kan vast of tamelijk los aan het substraat gehecht zijn en 4 tot 15 cm groot worden. Het is voorzien van talrijke smalle lobben (1 tot 3 mm breed) die elkaar dikwijls overlappen. De kleur is grijsgroen of geelgroen, en het oppervlak is glad en glanzend. Aan de bovenkant van het thallus zijn vaak isidiën aanwezig die cilindervormig en al dan niet vertakt kunnen zijn (10,12,13). Pycnidiën zijn er dikwijls ook (deze zijn in het thallus ingebed), maar soralen ontbreken en apotheciën zijn zeldzaam (12).De onderkant van het thallus is grotendeels zwart en aan de randen bruin. De rhizinen van granietschildmos zijn zwart, 0,5-1 mm lang en onvertakt (12,13). De fotobiont in granietschildmos is de alg Trebouxia gigantea (11). De thalli van dit korstmos bevatten antioxidanten (1,7,9) zoals stictisch zuur, norstictisch zuur, atrarisch zuur en usninezuur (1,8,11), en ook verbindingen die bacteriegroei onderdrukken (7). Atrarisch zuur en usninezuur hebben in laboratoriumexperimenten een chemopreventieve werking, en kunnen dus mogelijk worden ingezet om te verhinderen dat personen met een hoog risico kanker krijgen of dat kanker na een ingreep terugkomt (9). De groeisnelheid en groeivorm van het thallus van granietschildmos waren het onderwerp van een langdurig onderzoek in Engeland (2,3,4,5).

Naam
De genusnaam Xanthoparmelia betekent: “lichte Parmelia” (het Griekse woord xanthos betekent "blond", "geel" of "lichtbruin"). Parmelia is misschien afgeleid van het Latijnse woord voor “schildje” (parma). De soortnaam conspersa is afgeleid van het Latijnse bijvoeglijk naamwoord conspersus of consparsus, dat "gesprenkeld", "verspreid" of "uitgestrooid" betekent. In het verleden werd granietschildmos in andere geslachten ingedeeld: Imbricaria, Lobaria en Parmelia. Parmelia conspersa is dus een synoniem van Xanthoparmelia conspersa (3,13).

Waar gevonden
Tijdens wandelingen in Drenthe hebben we granietschildmos op twee hunebedden langs de weg aangetroffen (hunebed D2 bij Westervelde en hunebed D11 bij Anloo). Ook in Belarus groeit granietschildmos vooral op zwerfstenen (12).

Literatuur
1. Amo de Paz G, Raggio J, Gómez-Serranilos MP, Palomino OM, González-Burgos E, Carretero ME, Crespo A (2010) HPLC isolation of antioxidant constituents from Xanthoparmelia spp. J Pharm Biomed Anal 53:165-171.
2. Armstrong RA (2003) Lobe connections and lobe crowding are associated with growth rate in the lichen Xanthoparmelia conspersa. Symbiosis 34:133-143.
3. Armstrong RA (2009) Monthly fluctuations in radial growth of individual lobes of the lichen Parmelia conspersa (Erhr. ex Ach.) Ach. Symbiosis 47:9-15.
4. Armstrong RA (2010) Lobe formation and division in the foliose lichen Xanthoparmelia conspersa. Symbiosis 51:227-232.
5. Armstrong RA, Bradwell T (2011) Growth of foliose lichens: A review. Symbiosis 53:1-16.
6. Giordani P, Nicora P, Rellini I, Brunialti G, Elix JA (2002) The lichen genus Xanthoparmelia (Ascomycotina, Parmeliaceae) in Italy. Lichenologist 34:189-198.
7. Karaahmet Z, Kinalioglu K, Aydin S (2019) Antioxidant and Antibacterial Potencies of Xanthoparmelia conspersa (Ehrh. ex Ach.) Hale and Dermatocarpon miniatum (L.) W. Mann. Lichens from Black Sea Region in Turkey. Gumushane University Journal of Science Institute 9:415-424
8. Laska G, Kiercul S (2014) Pharmacological activity of secondary metabolites isolated from Xanthoparmelia conspersa (Ehrh. ex Ach.) Hale lichen. Planta Med 80:PS4.
9. Laska G, Kiercul S, Stocki M, Bajguz A, Pasco D (2015) Cancer-chemopreventive actvity of secondary metabolites isolated from Xanthoparmelia conspersa lichen. Planta Med 81:PM_59.
10. Silverside AJ (2013) Xanthoparmelia conspersa (Ehrh. ex Ach.) Hale. Document op lastdragon.org.
11. Solhaug KA, Gauslaa Y (2001) Acetone rinsing - A method for testing ecological and physiological roles of secondary compounds in living lichens. Symbiosis 30:301-315.
12. Tsurykau A, Golubkov V, Bely P (2018) The lichen genus Xanthoparmelia (Parmeliaceae) in Belarus. Folia Cryptog Estonica 55:125-132.
13. Xanthoparmelia conspersa. Document op en.wikipedia.org.

Terug naar de soortenlijst