Olijfschildmos (Pleurosticta acetabulum)
Olijfschildmos
is een bladvormig korstmos dat groeit op de bast van de stam van
loofbomen en in zeldzame gevallen op steen. Het betreft
meestal vrijstaande wegbomen, of bomen in houtsingels, boomgaarden,
weilanden of open bos. Dit korstmos is lichtminnend en bestand tegen
stikstofdepositie (1). Volgens een Turks artikel is olijfschildmos
vooral op het platteland, en gewoon schildmos vooral in stedelijke
omgeving te vinden (4). Het thallus van olijfschildmos
is bruingroen van kleur, voorzien van brede, afgeronde lobben (tot
15 mm breed) en kan onder gunstige omstandigheden flink groot worden
(tot 25 cm doorsnee). Sorediën of isidiën ontbreken, maar aan de uiteinden van de thalluslobben kunnen zwarte pycnidiën aanwezig zijn. Apotheciën zijn ook dikwijls aanwezig, maar waren er niet bij de door ons gefotografeerde exemplaren. Zulke apotheciën
zijn erg groot (tot 1,5 cm doorsnee), bruin van kleur, en hebben de
vorm van een schijf met opstaande randen, waarbij de randen dikwijls
misvormd en kronkelig zijn (1). Olijfschildmos lijkt zich in
geschikte biotopen vooral te vestigen via de sporen die worden gevormd
in de apotheciën (5). De onderkant van het thallus
is bruin en voorzien van enkelvoudige rhizinen (1). Het centrum van het
thallus is dikwijls gerimpeld, en de kleur is
afhankelijk van de luchtvochtigheid: helderder groen bij nat en doffer groen bij droog weer (1). De fotobiont in olijfschildmos is de alg Trebouxia arboricola (2). De thalli (en vooral de apotheciën) van dit korstmos bevatten cytochalasine E,
een stof die de groei van kankercellen kan afremmen (3). Verbindingen
met antioxidant- en antibacteriële eigenschappen zijn ook aanwezig
(11). Op en in olijfschildmos kunnen volgens een Frans onderzoek toch
een groot aantal schimmelsoorten groeien (7). De tolerantie van
olijfschildmos voor extreme omstandigheden, zoals voorkomen
op de planeet Mars, is onderzocht. Wanneer het korstmos werd
blootgesteld aan volledige uitdroging, extreem lage temperatuur
(-196°C) en zuurstofgebrek kon het zich herstellen en bleef zijn
vermogen om waterstof uit water te produceren onveranderd (6,8,9).
Biotechnologen achten het daarom mogelijk om olijfschildmos te
gebruiken als waterstofproducent in levensondersteunende systemen
voor astronauten in buitenaardse omgevingen.
Naam
Volgens de Oxford English Dictionary betekent de genusnaam Pleurosticta "aan de zijkant gevlekt". Dit heeft mogelijk betrekking op de plaats waar de pycnidiën zich bevinden. En volgens Merriam-Webster Dictionary betekent de soortnaam acetabulum "bekervormig". Dat zou kunnen slaan op de vorm van de apotheciën. Parmelia acetabulum is een synoniem van Pleurosticta acetabulum (1). Het korstmos had vroeger allerlei andere namen, waaronder Pleurosticta lichenicola, en het werd ingedeeld bij andere korstmosgeslachten: Lobaria, Parmelia, Parmotrema en Melanelia (10).
Waar gevonden
Wij
hebben olijfschildmos gevonden bij de borg Verhildersum in Leens (op
een monumentale lindeboom) en in de berm van een verhard fietspad bij
de Kuzemerkooi in Oldekerk (op een monumentale zomereik). In beide
gevallen bevonden de thalli zich nogal hoog op de stam, anderhalf tot
twee meter boven de grond.
Literatuur
1. Association Française de Lichénologie (2017) Pleurosticta acetabulum (Neck.) Elix & Lumbsch var. acetabulum = Parmelia acetabulum. Document op www.afl-lichenologie.fr.
2. Beck A, Koop HU (2001) Analysis of the photobiont population in lichens using a single-cell manipulator. Symbiosis 31:57-67.
3. Delebassée S, Mambu L, Pinault E, Champavier Y, Liagre B, Millot M (2017) Cytochalasin E in the lichen Pleurosticta acetabulum. Anti-proliferative activity against human HT-29 colorectal cancer cells and quantitative variability. Fitoterapia 121:146-151.
4. Güvenç S, Öztürk S (2017) Difference in epiphytic lichen communities on Quercus cerris from urban and rural areas in Bursa (Turkey). Pak J Bot 49:631-637.
5.
Johansson P, Ehrlén J (2003) Influence of habitat quantity, quality and
isolation on the distribution and abundance of two epiphytic lichens. J
Ecol 91:213-221.
6.
Kyriatzi A, Tzivras G, Pirintsos S, Kotzabasis K (2021) Biotechnology
under extreme conditions: Lichens after extreme UVB radiation and
extreme temperatures produce large amounts of hydrogen. J Biotechnol
342:128-138.
7. Lagarde A, Jargeat P, Roy M, Girardot M, Imbert C, Millot M, Mambu L (2018) Fungal communities associated with Evernia prunastri, Ramalina fastigiata and Pleurosticta acetabulum: Three epiphytic lichens potentially active against Candida biofilms. Microbiol Res 211:1-12.
8.
Papazi A, Kastanaki E, Pirintsos S, Kotzabasis K (2015) Lichen
symbiosis: Nature's high yielding machines for induced hydrogen
production. PLoS ONE 10:e0121325.
9.
Parasyri A, Papazi A, Stamatis N, Zerveas S, Avramidou EV, Doulis AG,
Pirintsos S, Kotzabasis K (2018) Lichen as micro-ecosystem:
Extremophilic behavior with astrobiotechnological applications.
Astrobiology 18:1528-1542.
10. Pleurosticta acetabulum. Document op en.wikipedia.org.
11.
Tomovic J, Kosanic M, Ristic S, Rankovic B, Stanojkovic T, Manojlovic N
(2017) Chemical composition and bioactive properties of the lichen, Pleurosticta acetabulum. Trop J Pharm Res 16:2977-2984.
Terug naar de soortenlijst