Valse hanenkam (Hygrophoropsis aurantiaca)
ZijaanzichtHoedoppervlakOp_kegelOnderkant
Het mycelium van de valse hanenkam leeft van de afbraak van dood plantaardig materiaal: dennenaalden, dennekegels, gevallen twijgjes en takken (7). In aangetast hout veroorzaakt het bruinrot (7).  De paddenstoel komt voor in naaldbos (10) , maar ook in gemengd bos en op heidevelden (8,14). De vruchtlichamen kunnen bovendien op door mensen uitgestrooide houtsnippers verschijnen, in parken en tuinen  (7). Valse hanenkammen hebben een oranjegele hoed met een doorsnee van 2 tot 10 cm. De hoed is aanvankelijk bol, maar neemt later een trechtervorm aan. De hoedrand wordt in de loop van de tijd golvend of gelobd, maar blijft enigszins ingerold. Het hoedoppervlak is bedekt met fijn dons. De ribbels onder de hoed die op plaatjes lijken zijn smal en gevorkt, doorgaans feller oranje van kleur dan de bovenzijde van de hoed, en aflopend op de steel. Die steel is bleekgeel tot oranje van kleur, 2 tot 8 cm hoog en 0,5 tot 1 cm dik. Een ring om de steel ontbreekt. De steelbasis kan een donkerder en meer bruinige kleur hebben dan de rest van de steel (7,13). In laboratorium experimenten bleek het mycelium van de valse hanenkam in staat om sclerotia te vormen. Dat zijn compacte, verharde massa's van schimmeldraden waarin voedselreserves (glycogeen, eiwit) worden opgeslagen die de schimmel in staat stellen om na een periode van ongunstige omstandigheden opnieuw te gaan groeien (1). De valse hanenkam is een van de weinige paddestoelen die zelfs in erg droge jaren kunnen verschijnen (2). Het aantal vruchtlichamen vertoont van jaar tot jaar wel enorme fluctuaties, waarvan de oorzaak onbegrepen is (2). Het mycelium van de paddestoel scheidt veel oxaalzuur uit en maakt daarmee fosfaat vrij uit mineralen in de bodem, waarvan de bomen profiteren (6). Door stikstofbemesting wordt dit gunstige proces onderdrukt (6). Het vormingsmechanisme en de chemische structuren van rode en gele pigmenten uit de vruchtlichamen van de valse hanenkam zijn door Duitse onderzoekers vastgesteld (3,4). De paddenstoel bevat bovendien sterolen met ontstekings- en tumorgroei-remmende eigenschappen (11). Valse hanenkammen komen behalve in Europa ook voor in Noord Amerika (9), Midden Amerika, Zuid Amerika, het noorden van Azië, Australië en Nieuw Zeeland (7),

Naam
De genusnaam Hygrophoropsis betekent "op Hygrophorus lijkend", en een Hygrophorus is een "vochtdrager", een paddestoel met een vochtig en kleverig hoedoppervlak. De soortnaam aurantiaca betekent: "oranje" of  "oranjekleurig" (5,11). De naam "valse hanenkam" heeft betrekking op het feit dat de vruchtlichamen van deze soort vooral wanneer ze wat uitgebleekt zijn op eetbare cantharellen (dooierzwammen, Cantharellus cibarius) kunnen lijken. Valse hanenkammen zijn verwant met krulzomen en behoren, hoe vreemd dat ook mag lijken, tot dezelfde orde als de boleten. Cantharellus aurantiacus en Clitocybe aurantiaca zijn synoniemen van Hygrophoropsis aurantiaca (5,9). Andere synoniemen zijn: Agaricus aurantiacus, Merulius aurantiacus, Merulius nigripes, en Agaricus subcantharellus (12). Het onderscheid tussen de valse hanenkam en een aantal verwante, minder algemene paddenstoelsoorten, zoals de geurende schijncantharel, de grootsporige schijncantharel en de fijnschubbige schijncantharel is in een Engels artikel beschreven (8).

Eetbaarheid/nut
In sommige landen (Spanje, Frankrijk, Mexico) wordt de valse hanenkam beschouwd als een eetbare (maar weinig smakelijke) paddestoel. Anderen beschouwen de vruchtlichamen als giftig, omdat ze spijsverteringsstoornissen (5,6.13) en hallucinaties (12) kunnen veroorzaken. In het buitenland kan de valse hanenkam bovendien worden verwisseld met de giftige Noordelijke lantaarnzwam (Omphalotus illudens). In Nederland is deze laatste soort echter erg zeldzaam (5).

Waar gevonden
Wij hebben valse hanenkammen gevonden op het eiland Vlieland (op meerdere plaatsen, o.a. in het Bomenland en het Vuurboetsduin) en in het Boppefjild bij Olterterp (Fr.). Ook in het natuurgebied De Plateaux bij Bergeijk troffen we de paddenstoel aan.

Literatuur
1. Antibus RK (1989) Formation and structure of sclerotia and sclerotium-specific proteins in Hygrophoropsis aurantiaca. Mycologia 81:905-913.
2. Arnolds E (2015) Hygrophoropsis aurantiaca. In: Ecologische Atlas van Paddenstoelen in Drenthe, deel 3, p.504. Beilen: Paddestoelen Werkgroep Drenthe.
3. Besl H, Bresinsky A, Kopanski L, Steglich W (1978) Pilzpigmente, XXXV. 3-O-Methylvariegatsäure und verwandte Pulvinsäurederivate aus Kulturen von Hygrophoropsis aurantiaca (Boletales) Z Naturforsch 33c: 820–825.
4. Bresinsky A, Bachmann R (1971) Bildung von Pulvinsäurederivaten durch Hygrophoropsis aurantiaca (Paxillaceae - Boletales) in vitro. Z Naturforsch 26b:1086-1087.
5. Emberger G (2008) Hygrophoropsis aurantiaca. Document op messiah.edu/Oakes/fungi_on_wood.
6. Fransson AM, Valeur I, Wallander H (2004) The wood-decaying fungus Hygrophoropsis aurantiaca increases P availability in acid forest humus soil, while N addition hampers this effect. Soil Biol Biochem 36:1699-1705.
7. Hygrophoropsis aurantiaca. Document op en.wikipedia.org.
8. Kibby G (2012) The Hygrophoropsis aurantiaca complex. Field Mycology 13:43-50.
9. Kuo M (2015) Hygrophoropsis aurantiaca. Document op mushroomexpert.com.
10. Kuyper TW, Arnolds E, Van den Berg A, Chrispijn R, Jalink L, Veerkamp M (2006) Paddestoelen in naaldbossen. De Levende Natuur 107:228-232.
11. Nowak R, Drozd M, Mendyk E, Lemieszek M, Krakowiak O, Kisiel W, Rzeski W, Szewczyk K (2016) A New Method for the Isolation of Ergosterol and Peroxyergosterol as Active Compounds of Hygrophoropsis aurantiaca and in Vitro Antiproliferative Activity of Isolated Ergosterol Peroxide. Molecules 21:946.
12. O'Reilly P (2023) Hygrophoropsis aurantiaca (Wulfen) Maire - False Chanterelle. Document op first-nature.com.
13. Roehl T (2017) Hygrophoropsis aurantiaca, the false chantarelle. Document op fungusfactfriday.com.
14. Veerkamp M, Brouwer E, Ozinga W (2018) Heidevegetaties, biotoop van het jaar in 2018 en 2019. Coolia 61:119-130.

Terug naar de soortenlijst