Vliegenzwam (Amanita muscaria)

Jonge vliegenzwamVolgroeide vliegenzwamZij- en onderaanzicht vliegenzwamVliegenzwammen langs Boslaan

Omdat hij groot, opvallend en felgekleurd is, is de vliegenzwam een paddenstoel die iedereen kent. Vliegenzwammen leven niet van het afbreken van strooisel of dood hout. Suikers krijgt deze paddenstoel van een boom waarmee hij samenleeft, vaak een berk, soms ook een beuk of een eik. Het mycelium van de vliegenzwam maakt daartoe contact met de haarwortels van de boom, en vormt als het ware een kousje rond die wortels (ectomycorrhiza). In ruil voor de suikers transporteert de zwam mineralen naar de boom die hij vrijmaakt uit de bodem. Vliegenzwammen zorgen er voor dat de boom beter groeit (7,9).

Naam
Amanita is een oud woord voor paddenstoel. De soortsnaam muscaria is afgeleid van het Latijnse woord musca, dat "vlieg" betekent. De naam "vliegenzwam" bestond al in de Middeleeuwen. In de 13e eeuw schreef Albertus Magnus: "Hij wordt vliegenzwam genoemd, omdat hij vliegen doodt wanneer hij geplet wordt in melk". Volgens sommigen is deze naamsafleiding echter onjuist: de middeleeuwse mens geloofde dat geestesziekten werden veroorzaakt door vliegen die iemands hoofd binnendrongen. Omdat de paddenstoel hallucinaties veroorzaakt wanneer hij wordt gegeten, zou hij vliegenzwam zijn genoemd. Die tweede verklaring van de paddenstoelnaam lijkt ons echter minder waarschijnlijk. 

Eetbaarheid/nut
Vliegenzwammen zijn bijzonder giftig. De Lappen in Finland en de sjamanen in Siberië gebruikten de paddenstoel om in contact te komen met de wereld van de geesten (1,6,8). Vooral de hoed bevat psycho-aktieve verbindingen, zoals muscimol en iboteenzuur (2-4). Deze moleculen kunnen binden aan GABA-A, NMDA- en glutamaat-receptoren in de hersenen, waardoor hersencellen overmatig worden geprikkeld. Dit leidt tot vervorming van het gehoor en het gezichtsvermogen, stoornissen van de motoriek en verandering van de gemoedstoestand (5,10).  De vergiftigingsverschijnselen kunnen In zeldzame gevallen zelfs een dodelijke afloop hebben (5).  Ook in gedroogde toestand blijft de paddenstoel giftig.

Waar gevonden
Vliegenzwammen verschenen dikwijls in de noordberm van de Stationsweg en de oostberm van de Wilhelminalaan (onder beuken), in beide bermen van de Hanckemalaan (onder eiken), langs de noordelijke helft van de Boslaan (onder berken en eiken), in een perkje langs De Bongerd (bij een berk) en in voortuinen van huizen langs de Cort.van der Lindenstraat (onder berken). Die laatste bomen zijn inmiddels gerooid, dus zal de paddenstoel op die plaats  vermoedelijk verdwijnen.

Literatuur
1. Amanita muscaria (L.) Pers. - Fly Agaric. Document op first-nature.com.

2. Bowden K, Drysdale AC (1965) A novel constituent of Amanita muscaria. Tetrahedron Lett 12:727-728.
3. Eugster CH (1968) Wirkstoffe aus dem Fliegenpilz. Naturwissenschaften 55:305-313.
4. Eugster CH, Müller GFR, Good R (1965) Wirkstoffe aus Amanita muscaria: Ibotensäure und Muscazon. Tetrahedron Lett 23:1813-1815.
5. John A (1955) Die Giftigkeit des Fliegenpilzes. Z Pilzk 19:20-24.
6. Michelot D, Melendez-Howell LM (2003) Amanita muscaria: Chemistry, biology, toxicology and ethnomycology. Mycol Res 107:131-146.
7. Rockefeller A a.o. Amanita muscaria. Document op en.wikipedia.org.
8. Saar M (1991) Ethnomycological data from Siberia and North-East Asia on the effect of Amanita muscaria. J Ethnopharmacol 31:157-173.
9. Veraghtert W (z.j.) Vliegenzwam (Amanita muscaria). Brochure van Natuurpunt Educatie, België.
10. Wagner C (1954) Bemerkenswerte Vergiftungserscheinungen durch Amanita muscaria L. Z Pilzk 17:22-24.

Terug naar de soortenlijst