Zwarte kluifzwam

De zwarte kluifzwam is een algemene paddenstoel die voorkomt op open plekken, houtopslagplaatsen of hellingen, en in wegbermen in loof- en naaldbossen, bij voorkeur op steenachtige, zanderige, arme grond tussen gras en groene kruiden (2,4,12). Het vruchtlichaam bestaat uit een hoedgedeelte en een holle steel. De hoed ziet er meestal uit als een onregelmatig opgevouwen doek maar kan ook zadelvormig zijn, met scherpe kanten. Het hoedoppervlak is glad en grijs tot zwartgrijs, roetgrijs of bruinzwart van kleur. De steel heeft scherpe ribben en diepe voren. Hij is lichtgrijs tot grijs, dus lichter van tint dan de hoed (2). De paddenstoel kan 12 cm hoog worden, maar blijft meestal kleiner. Kluifzwammen werden altijd beschouwd als afbrekers van dood plantaardig materiaal, maar kunnen volgens recente inzichten toch mycorrhiza vormen (5,6). Het plotseling opwolken van de sporen uit asci in de hoed kan gepaard gaan met een hoorbaar geluid (9).

De genusnaam Helvella is een oude naam voor een Italiaans keukenkruid, later werd het een aanduiding van morieljes, en nog later van kluifzwammen. De soortnaam lacunosa betekent "met gaten", dit heeft betrekking op de langgerekte ovale groeven in de steel (3). Helvella sulcata wordt door sommigen beschouwd als een synoniem van Helvella lacunosa (1,12), terwijl andere mycologen menen dat het hierbij om twee afzonderlijke soorten gaat (5). Andere synoniemen zijn: Helvella scutula var. cinerea, Helvella mitra, Helvella leucophaea, Helvella subcostata, Helvella costata, en Helvella cinerea (3).Volgens recent moleculair-biologisch onderzoek mogen zwarte kluifzwammen in de westelijke staten van Noord Amerika niet langer worden aangeduid als Helvella lacunosa. Het zou daarbij gaan om een groep van ten minste vier afzonderlijke soorten, terwijl zwarte kluifzwammen uit de oostelijke staten van de VS, Europa en Azië wel tot Helvella lacunosa behoren (11).

Van de zwarte kluifzwam wordt beweerd dat hij eetbaar is (7,9), maar in werkelijkheid moet hij (evenals zijn nauwe verwant, de witte kluifzwam) als giftig worden beschouwd vanwege de aanwezigheid van kankerverwekkende stoffen. Ook kan de paddenstoel ingewandsstoornissen veroorzaken (3,8). Bovendien kan de zwarte kluifzwam worden verwisseld met de bijzonder giftige voorjaarskluifzwam (Gyromitra esculenta). Zwarte kluifzwammen kunnen worden geparasiteerd door de kluifzwameter (Hypomyces cervinigenus, 5,11) en (in Noord Amerika) door de plaatjeszwam Clitocybe sclerotoidea (5,9,13).

1. Curti P. Helvella lacunosa Afz. = Helvella sulcata Afz.: Fr. Webdocument op www.funghiitaliani.it
2. Gruben-Lorchel Helvella lacunosa. Webdocument op tintling.com.
3. Helvella lacunosa Afzel. - Elfin Saddle. Webdocument op www.first-nature.com.
4. Kasparek F. Grubenlorchel - Helvella lacunosa Afzelius 1783 : Fries 1822. Webdocument op www.natur-in-nrw.de.
5. Kuo M (2012) Helvella lacunosa. Webdocument op www.mushroomexpert.com.
6. Martinez-Amores E, Valdes M, Quintos M (1991) Seedling growth and ectomycorrhizal colonization of Pinus patula and P.radiata inoculated with spores of Helvella lacunosa, Russula brevipes or Lycoperdon perlatum. New Forests 4:237-245.
7. Michele G. Gruben-Lorchel. Webdocument op de.wikipedia.org.
8. Milburn J. Helvella lacunosa. Webdocument op en.wikipedia.org.
9. Morse EE (1945) Some Western Discomycetes: Gyromitra esculenta, Helvella lacunosa. Mycologia 37:414-424.
10. Nguyen NH, Landeros F, Garibay-Orijel R, Hansen K, Vellinga EC (2013) The Helvella lacunosa species complex in western North America: cryptic species, misapplied names and parasites. Mycologia 105:1275-1286.
11. Rogerson CT, Simms HR (1971) A new species of Hypomyces on Helvella. Mycologia 63:416-421.
12. Tanchaud P (2015) Helvella lacunosa Afz.:Fr. Webdocument op www.mycocharentes.fr.
13. Trappe JM (1972) Parasitism of Helvella lacunosa by Clitocybe sclerotoides. Mycologia 64:1337-1340.