De zwarte trilzwam leeft van de afbraak van dood hout; hij groeit op dode takken van loofbomen, vooral eik, beuk, es en hazelaar (4), maar ook op berk (9) en els (1). Het gaat daarbij meestal om dikke takken (5) die nog aan de boom vastzitten  of niet lang geleden afgebroken zijn (3). Volgroeide exemplaren van de paddenstoel zien er uit als grote, rimpelige korsten die tegen de tak aanliggen. Ze hebben een kleur die uiteenloopt van beige-bruin (sepia) tot gitzwart. Bij uitdrogen worden ze dun en bros, om bij vochtig weer op te zwellen en een rubberachtige textuur aan te nemen. De plakkaten kunnen wel 30 cm breed en 2 cm dik worden. Ze verschijnen vooral in de zeer late herfst, de winter en het vroege voorjaar (10,11). De paddenstoel lijkt in intensief onderhouden bossen meer voor te komen dan in natuurlijke bossen, hoewel er meer waarnemingen nodig zijn om deze conclusie te staven (6). Het mycelium veroorzaakt in het hout witrot (7,10). Zwarte trilzwammen komen zowel voor in Europa als in Noord Amerika (12). In Beieren behoort de paddenstoel tot de zes houtzwamsoorten die het vaakst op gevallen elzentakken worden aangetroffen (1).

De genusnaam Exidia betekent "uitzweting", "afscheiding" of "vlekking" en heeft betrekking op de aanblik van de donkere vruchtlichamen op het hout. Het Latijnse woord plana betekent "vlak" en heeft betrekking op de korstvorm van de vruchtlichamen (12). Hoewel de zwarte trilzwam in de meeste paddenstoelen-boeken vermeld staat als Exidia plana, moet hij tegenwoordig Exidia nigricans worden genoemd (3,8). Tremella nigricans is een synoniem van Exidia plana. De Latijnse soortnaam nigricans betekent "zwart“ of "donker“.

Zwarte trilzwammen zijn weliswaar niet giftig (12), maar voor de mens ook niet eetbaar (10). De parasitaire schimmel Heteromycophaga glandulosae, die sinds 2009 in Nederland voorkomt en op de vruchtlichamen van trilzwammen gallen veroorzaakt, wordt tegenwoordig ook op vruchtlichamen van de zwarte trilzwam gezien (2).

Wij hebben grote vruchtlichamen van de zwarte trilzwam aangetroffen op een wel 20 cm dikke, dode tak van een loofboom die de gemeente naast een wandelpad in het Smitpark had neergelegd. Omdat we de paddenstoel vonden tijdens een droge periode in het voorjaar, waren de vruchtlichamen behoorlijk uitgedroogd en voelden bros aan. Van een afstand bezien leken ze op teer- of bitumenplakkaten. Maar toen we er een stukje van afbraken en dit op zijn kop legden, zagen we meteen dat we met een trilzwam te maken hadden (zie de tweede en derde foto hierboven). We zagen de paddenstoel later ook op allerlei andere plaatsen in het Smitpark, steeds op gevallen takken, en op snoeihout in het dorpsbos van Oldekerk (Gr.).